Soundscape interventies

Het AcustiCare project focuste zich op personen met dementie (met BPSD) die verblijven in WZC. Door gebruik te maken van de soundscape-aanpak, richtte het project zich op het verbeteren van de levenskwaliteit in de WZC, het verminderen van BPSD en het verminderen van de last voor zorgverleners. Het project werkte aan het concept van het aanpassen van de soundscape voor de bewoners van de WZC, door een geschiktere soundscape te ‘componeren’ en die toe te passen in de gemeenschappelijke leefruimtes of in de individuele kamers van de bewoners.

Het idee hierbij is om geluiden aan te reiken die op verschillende manier inspelen op een persoon. 
Een eerste soort geluiden beogen een verhoogd veiligheidsgevoel. Dit kan gerealiseerd worden door geluiden te gebruiken die het besef van tijd en van plaats versterken. 
Een tweede groep van geluiden zijn bedoeld om in te spelen op de gemoedstoestand van een bewoner. Van muziek is het gekend dat dit een dergelijk effect kan hebben.
Tot slot zijn er geluiden die bedoeld zijn om een persoon aan te zetten tot een bepaalde actie te activeren. In principe zou dit kunnen gezien worden als een geconditioneerde reactie op een welbepaalde akoestische stimulus.

Geluid wordt door ons gehoor opgevangen en doorgestuurd naar de hersenen waar de cognitieve verwerking gebeurt, wat dan aanleiding geeft tot specifieke gevolgen (acties). Deze complexe en nog niet volledig begrepen werking van de hersenen is cruciaal in hoe iemand omgaat met geluid. De cognitieve verwerking levert onder andere relevante informatie over de betekenis van het geluid alsook over de positie van de geluidsbron, wat door ons binauraal gehoor mogelijk wordt gemaakt. In wezen kan men de geluidsomgeving opsplitsen in een voorgrond en een achtergrond. De voorgrond omvat de geluiden die duidelijk aanwezig zijn, de achtergrond omvat de rest van de geluiden die zich wat stiller manifesteren, maar toch een eigen karakter hebben. De geluiden op de voorgrond zijn duidelijk aanwezig, ze kunnen dus aandacht opeisen en kunnen overeenstemmen met een verwacht geluid, waardoor ze in essentie een betekenis krijgen. Dit is vrij evident wanneer aan spraak (gedurende een gesprek) gedacht wordt, maar evengoed geldig voor andere situaties. Vanuit de gekregen betekenis ontstaat er ook een bepaalde beoordeling welke finaal resulteert in een welbepaald gedrag. Ook speelt de gekregen betekenis in op de emotie en het ‘core affect’ van een persoon.
De geluiden op de achtergrond worden ook door de hersenen verwerkt, maar op een andere manier. Ze geven ook aanleiding tot een bepaalde emotie en tot een bepaald ‘core affect’. Deze spelen ook mee in de vorming van de beoordeling (beslissing) en aldus in het finaal resulterende gedrag.
Deze complexe interacties die zich in de hersenen voordoen worden ook beïnvloed door de omgeving (zoals visuele informatie) en door persoonlijke factoren (cultuur, verwachtingen, …).
Het spreekt voor zich dat door de cognitieve achteruitgang bij personen met dementie deze complexe interacties op sterk verschillende manieren verstoord kunnen worden, waardoor aldus een breed spectrum van symptomen zich kan voordoen.

Uiteraard staat bij dit alles de compositie van de soundscape centraal. Een belangrijke vraag is uiteraard hoe die compositie tot stand moet komen. Dit is inderdaad een grote uitdaging die verder aan bod zal komen.
Centraal in het werken met gecomponeerde soundscapes staat de aandacht voor het volledige spectrum van geluiden, waarbij de achtergrondgeluiden een heel cruciale rol spelen. De gebruikte achtergrondgeluiden zijn als het ware niet aanwezig en hebben ook een blijvend karakter. Een soundscape compositie is op die manier een compositie die overheen een volledige dag bruikbaar is.
Het werken met soundscapes verschilt op die manier sterk met muziektherapie waar duidelijke en vaak herkenbare muziek centraal staat. Muziektherapie werkt hierdoor uitsluitend met geluiden op de voorgrond en heeft een typisch tijdskarakter van een sessie waarbij een bewoner gedurende een beperkte tijd de therapie volgt.