Stap 3: Ontwikkelen, evalueren en aanpassen van de verschillende prototypes

Een eerste prototype van een soundscape werd ontwikkeld op basis van alle informatie verkregen uit de focusgroep en de co-creatie sessies. Onderstaande figuur geeft de schematische invulling en tijdsplanning van het eerste prototype weer.

Er werden drie korte try-outs uitgevoerd met dit prototype, deze soundscape was zowel in de leefzaal als in de bewonerskamers hoorbaar. Een korte try-out liep telkens over drie weken (incl. voor- en nameting*), gevolgd door een feedback moment waar zowel zorgverleners als mantelzorgers aan deelnamen. Tijdens deze feedback momenten werd de soundscape opnieuw tweedelig geëvalueerd. Enerzijds werd feedback verkregen met betrekking tot de soundscape op zich, de gekozen geluiden, het tijdschema, de geluidssterkte ed. Anderzijds werd ook feedback geformuleerd op het esthetische aspect van de installatie en de flexibiliteit van het systeem.

Tijdens de feedbackmomenten werden een aantal gelijklopende aanpassingen voorgesteld. De ochtendgeluiden werden als zeer aangenaam ervaren. Omdat de ochtendzorg vaak rond 7u start werd er gekozen om de ochtendgeluiden vroeger, rond 6u30 te laten beginnen. Zo worden bewoners geleidelijk aan wakker en dit voor ze verzorgd werden. De bel om 9u werd ervaren als een heel herkenbaar geluid; zorgverleners gaven aan dat de bel elk half uur één slag mag geven en zeker ook het uur mag slaan (telkens het aantal slagen dat overeenkomt met het uur). De avondmelodie werd rustgevend ervaren maar in het tijdschema van dit eerste prototype viel deze samen met het televisieprogramma ‘Blokken’, het moment dat veel bewoners TV kijken, er werd aanbevolen dat de avondmelodie tijdens het avondmaal hoorbaar zou zijn. Ook de hartslag werd positief bevonden, hier werd geopperd deze langer te laten horen, maar in een lager tempo.
Unaniem werd tijdens de feedback momenten duidelijk dat de restaurantgeluiden niet geapprecieerd werden. Deze hadden niet de juiste fit met wat er in realiteit aan het gebeuren was, zo praatten er bvb. mensen tegen elkaar terwijl er in de realiteit meer rust en stilte was tijdens het middagmaal. Wel vond men het een goed idee om tijdens het middagmaal een gecreëerde soundscape te horen, gelijklopend aan de avondmelodie maar levendiger.
Ook de activerende geluiden tijdens de namiddag, typgeluiden afkomstig van een schrijfmachine, werden niet warm onthaald en werden eerder als ergerlijk en storend ervaren. Deze typgeluiden waren hoorbaar op het moment dat in de meeste WZC de bewoners koffie dronken. Zorgverleners gaven aan dat ‘de koffie’ op zich al voor voldoende activering zorgt en dit zowel in de geluidsomgeving als in de fysieke omgeving. Er werd dan ook aanbevolen om in de namiddag tussen 13u en 16u geen extra soundscape toe te voegen in de leefzaal.
Tot slot werd ook de nuance gemaakt tussen een soundscape voor de leefzaal en een soundscape voor de kamers van de bewoners. In de namiddag rusten bewoners vaak op hun kamer waarop besloten werd tussen 13u en 14u hier ook de hartslag te laten horen, ’s avonds zijn bewoners vaak niet laat in de leefzaal waardoor de hartslag daar niet hoorbaar hoeft te zijn.
Uit de feedback momenten bleek dat de gekozen geluidsfragmenten wel waarheidsgetrouw waren. Zo dachten zorgverleners in twee verschillende WZC dat er een vogel in de leefzaal zat tijdens het horen van de ochtendgeluiden of dat bewoners al aan het eten waren bij het horen van de restaurantgeluiden.

Naast het tijdschema en de gekozen geluiden werd tijdens de feedback momenten ook informatie verkregen met betrekking tot het geluidsniveau en de visuele zichtbaarheid van de installatie. Het is vanuit AcustiCare de bedoeling geweest een soundscape op de achtergrond te creëren. Er kwam dan ook veel feedback in verband met het geluidsniveau. Meestal kreeg men de indruk dat de soundscape te stil was en niet hoorbaar voor bewoners. Er werd, ook tijdens de try-outs van de volgende prototypes, steeds gezocht naar het meest geschikte geluidsniveau. Het meest geschikte geluidsniveau is afhankelijk van een aantal factoren: in eerste instantie van de bewoner zelf en de mate waarin deze gehoorverlies heeft, maar ook van de ruimte waarin de soundscape afgespeeld wordt. De ene leefzaal is al groter dan de andere, bovendien verschillen ook de gebruikte materialen in de verschillende kamers wat bij eenzelfde geluidsniveau toch een andere indruk kan geven en tot slot speelt ook de omgeving van het WZC een rol, zo ligt het ene WZC midden in de natuur zonder grote autowegen in de buurt en een ander WZC dichtbij een autosnelweg die hoorbaar is wanneer de ramen open staan.
Tijdens de eerste try-outs werden de kabels vaak uitgetrokken, dit door zowel personeel (zorg, onderhoud) als door de bewoners met dementie of hun familieleden (om bv. de kerstverlichting in te steken). Er werd gezocht naar een manier om het systeem minder zichtbaar te maken maar zonder verlies van de geluidskwaliteit.

Op basis van alle verkregen feedback, werd het prototype vervolgens verfijnd. Zie onderstaande schematische invulling en tijdsplanning van de aangepaste soundscape. Waar het eerste prototype één versie was voor zowel de bewonerskamer als de leefzaal werd vanaf hier een onderscheid gemaakt tussen de soundscape voor de kamer en deze voor de leefzaal. Deze soundscapes werden gedurende een try-out periode van vijf weken in twee WZC afgespeeld. Ook hierna werden feedback momenten georganiseerd.

Tussen het eerste prototype en de try-outs van het tweede prototype werd ook de behuizing van de installatie aangepast. Er werd ook aandacht besteed aan de geluidskwaliteit, die van dezelfde kwaliteit was als deze tijdens de eerste try-outs. Na de aanpassing van de behuizing waren de kabels minder zichtbaar en bestond de installatie uit één behuizing en niet langer uit een kleinere behuizing met twee aparte luidsprekers. Tijdens de try-outs werden de kabels en voedingen minder uitgetrokken, tijdens de feedback momenten werden er ook minder opmerkingen gemaakt met betrekking tot de zichtbaarheid van de installatie. Toch werd aanbevolen te streven naar een ‘geïntegreerd’ systeem en dit zowel op de zichtbaarheid te verminderen als het gebruiksgemak te verhogen. Bij zo een geïntegreerd systeem kan men denken aan de centrale omroepsystemen die vaak aanwezig zijn en ook toegang bieden tot meerdere radioposten. In dit geval is er geen extra apparaat nodig op de kamer en kunnen zorgverleners, mantelzorgers en bewoners zelf de soundscape aanzetten en de geluidsterkte bepalen. Iedereen die is aangesloten op het systeem krijgt zo dezelfde soundscape te horen.

Tijdens een try-out fase van vijf weken (incl. voor- en nameting) waren deze soundscapes in twee WZC drie weken lang hoorbaar. Uit de feedback momenten bleek dat, net zoals tijdens de eerste try-outs, de geluiden aangenaam ervaren werden. Bewoners reageerden niet ‘negatief’ op de melodie tijdens het avondmaal, zorgverleners hadden soms wel een uiteenlopende mening. Voor de ene zorgverlener riepen de muzikale intermezzo’s vooral rust op, de andere ervaarde eerder onrust bij het horen van deze muziek.
Bewoners bleken tijdens het avondmaal rustiger dan anders en ook de geluiden onder de middag mochten langer doorlopen om een overgang van ‘maaltijdgebeuren’ naar ‘rust’ te creëren. Het belgeluid werd ook hier als herkenbaar benoemd maar werd wel bij één bewoonster verwijderd uit de soundscape omdat zij hier heel heftig op reageerde. Deze try-outs toonden ook het belang van een juist tijdschema. Hiermee wordt bedoeld dat het tijdschema van de geluiden best gelijk loopt met de werking van het WZC én het zeker de voorkeur geniet dat het tijdschema door zorgverleners aangepast kan worden. Bv. in een bepaald WZC werd een bewoner dagelijks rond 8u verzorgd, haar ontbijt kreeg zij na de ochtendzorg. In het tijdschema dat gehanteerd werd startten de ochtendgeluiden rond 6u30, om de soundscape meer aan te passen aan het dagschema van deze bewoonster werd aanbevolen de ochtendgeluiden hier rond 8u ’s morgens te starten.

Stap 4: de finale versie

(*) Elke try-out werd voorafgegaan door één week voormeting en afgerond met één week nameting. Deze voor- en nameting hadden als doel een vergelijking te kunnen maken tussen de situatie zonder soundscape en deze met de soundscape.